محافظ جان

این کلید یک نوع وسیله حفاظتی استفاده شده در انواع تابلوها می‌باشد . نام درست این وسیله کلید جریان باقیمانده یا کلید جریان تفاضلی (RCD) یا (RCCB) می باشد . که عبارت Residual Current در هر دوی این حروف اختصاری مشاهده می‌شود که به معنای جریان تفاضلی می‌باشد . در صنعت و بازار برای این کلیدها عبارت کلید محافظ جان و یا جریان نشتی نیز به کار می رود .

کلیدهای جریان تفاضلی یا محافظ جان کلیدهایی هستند که اگر جمع جریان‌های خروجی از کلید با جمع جریانهای ورودی به کلید برابر نباشد ، یعنی بخشی از جریان ، هرچند کوچک بجای برگشتن از طریق هادی‌های مدار از راه دیگری مانند زمین به منبع برگردد واکنش نشان داده و کلید را قطع می کند .
به عبارتی عامه‌تر اگر جریان در مسیر خود به غیر از سیم‌ها یا هادی‌های مدار به جایی دیگر نشت کند ، و جریان فاز با جریان نول برابر نباشد ، این کلید عمل خواهد کرد .

اصولا این کلیدها را برای محافظت در برابر اتصال بدنه هادی(بدنه دستگاه‌ها) به زمین طراحی شده‌اند و جریان‌های بسیار کوچکی که توسط فیوزها و سایر وسایل حفاظتی قابل شناسایی نیستند ، کشف و قطع می‌نمایند . هدف اصلی از کاربرد این کلید جلوگیری از خطرات احتمالی از قبیل برق گرفتگی ، اتصالات در تاسیسات ، آتش سوزی و … می باشد .

استفاده از کلید RCD  به منظور قطع سریع مدار در هنگام نشت جریان از مدار است .
در کل از این کلیدها برای قطع مدار در اتصال بدنه های لوازم و تجهیزات برقی ، هادی‌های بیگانه (مانند لوله‌کشی‌های تاسیسات ساختمان ، اسکلت فلزی ساختمان و سایر لوازم غیر برقی که دارای بدنه فلزی و متصل به لوله‌کشی‌های فلزی هستند) و هر گونه نشت جریان از مدار به زمین استفاده می شود که این اتفاق می‌تواند با تماس بدن انسان با قسمت‌های برق‌دار مدار رخ دهد . در صورت تماس بدن با قسمت برق‌دار مدار ، جریان از طریق بدن انسان به زمین نشت می‌کند و باعث اختلاف بین جریان ورودی (فاز) و جریان برگشتی (نول) می‌شود .

همچنین از این کلیدها می‌توان در شرایط عادی بعنوان وسیله حفاظتی در برابر برق گرفتگی استفاده کرد اما نه در تماس مستقیم بلکه در تماس با بدنه دستگاه‌هایی که جریان به آن‌ها نشت کرده است آن هم به شرطی که جریان عامل یا حساسیت کلید بیشتر از 30 میلی‌آمپر نباشد . بدلیل اینکه این مقدار جریان حداکثر مقداری است برای بدن انسان آسیبی نمی‌رساند . یعنی از کلید های محافظ جان با حساسیت 30 میلی آمپری استفاده شود .

این کلیدها همیشه در مدار بعنوان آخرین وسیله حفاظتی بعد از کلیدهای مجزاکننده ، فیوزها ، کلیدهای خودکار (مینیاتوری یا اتوماتیک) بسته می‌شوند و در تمامی مدارها الزامی می‌باشد .

الزام برای وجود این کلیدها بدلیل حساسیت جریان نشتی از مدار است . برای مثال در صورتی که بدن فردی در حمام به لوله یا قسمت فلزی پکیج یا رادیاتور برخورد کند ، درصورت وجود نشت جریان جان وی به‌خطر خواهد افتاد و مواردی از این قبیل حساسیت‌ها که وجود کلید RCD را غیر قابل اغماض می‌کند .

انواع کلیدهای RCD

کلیدهای RCD دارای انوع مختلفی از نظر حفاظت می باشند .

کلید RCCB : Residual Current Circuit Breaker : این کلیدها همان کلیدهای RCD هستند بصورت معمولی و بدون هیچگونه حفاظت اضافی فقط جهت محافظت در برابر نشت جریان بکار گرفته می‌شوند . این کلیدها خود نیز دارای تیپ‌های مختلفی از نظر حساسیت می‌باشند .

کلید RCBO : Residual Current Circuit Breaker with Over Protection : به معنای کلید جریان تفاضلی با حفاظت اضافی که در بازار بعنوان کلید محافظ جان ترکیبی شناخته می شوند . این کلیدها علاوه بر محافظت در برابر جریان نشتی ، می‌توانند تا حدودی در مقابل اضافه جریان‌هایی ناشی از اضافه بار محافظت نمایند . با وجود این بهتر است در مدار برای حفاظت در برابر جریان اضافه بار یا جریان اتصال کوتاه از کلیدهای خودکار مینیاتوری یا اتوماتیک استفاده شود .

از کلیدهای RCD برای یک نوع حفاظت اضافی در مدار استفاده می شود نه حفاظت مستقل. کلیدهای جریان تفاضلی ، بسته به نیاز مدار و حساسیت آن در حساسیت‌های گوناگونی تولید می‌شوند .

حساسیت بالا (HS: High Sensitivity) : این نوع کلیدها که پرکاربردترین آنها نیز هستند تقریبا در تمامی مدارها مورد استفاده قرار میگیرند که برای حفاظت در برابر تماسهای مستقیم و غیر مستقیم و حفاظتهایی که در بالا به آنها اشاره شد استفاده می شوند و در حساسیت های 6، 10 و 30 میلی‌آمپر تولید می‌شوند .

حساسیت متوسط (MS: Moderate Sensitivity) : در این نوع کلیدها چیزی که بیشتر مطرح است ، حفاظت تاسیسات و تجهیزات است و غالبا با هدف جلوگیری از اتصالی بین تجهیزات و آتش سوزی‌های ناشی از آن ساخته می‌شوند و در رنج 100، 300، 500 و 1000 میلی‌آمپر موجود هستند .

حساسیت کم (LS: Low Sensitvity) : این نوع RCD ها نیز معمولا برای حفاظت از دستگاه‌ها و ماشین‌آلات بکار گرفته می‌شوند . رنج حساسیت این کلیدها 3، 10 و 30 میلی‌آمپر می باشد .

کلیدهای RCD دارای انواع دوپل و چهارپل می‌باشند . نوع دوپل برای تک‌فاز با ارت و نوع چهارپل برای سه‌فاز با ارت می‌باشد . از آنجایی که از این کلیدها در انواع سیستم‌های نیرو استفاده می‌شود ، استفاده از این وسایل بدون هادی حفاظتی (اتصال زمین) بطور کلی ممنوع است . این ممنوعیت بدلیل وجود اهمیت و حساسیت در کارایی کلیدهای RCD می‌باشد .